Бұл аудан орталығы қарағай сырғауылынан қатарластырып салған, бөренелер арасын сары балшықпен сылаған төрт бұрыш бірнеше тоқал там. Артель үйі, әкімшілік үйі, бастауыш мектеп, асхана бәрі осы қатарда.
Солармен серіктес Қаңқабайдың конторы. Оған жапсарлас балшықтан соғылған жаман там бар. Саңылауының кеңдігі арасынан атты кісі өтіп кететіндей арсиған есігінен жел кеулейді. Қарашаның қара желі ұйтқи соққанда есіктен неше түрлі дыбыс шығады: ысқырады, ызыңдайды, сықырлайды, бірде қасқыр болып ұлыса, бірде мысық болып мияулайды…
Жер еден сыз. Тоң. Сықсиған терезеге керіп ұстаған ешкінің қарынының бір шеті жалбырап, сөгіліп қалған екен лүп еткен жел шықса пырылдайды да тұрады.
Осы тамда Ләззат жатыр.
Ләззатты қолға түсірген жерде Қаңқабайдың көкейіне екі түрлі ой оралған-ды. Қашқын Қабақтың тірі ұстаған қатынын қинаса да қандай бір қажетті, қоғамға пайдалы, үкімет пен партиядан мақтау аларлық құпия мәліметті алу, ал екіншісі көптен бері көкейін тескен көк арманына жетіп Ләззаттың ләззатына шомылу.
Тепкісі күшті лашын құс болғанымен, дәл қазір торға өзі келіп түскен ақсұңқар құс. Басынан сипай мүсіркеп, жылы сөзбен аялап, қызғыштай қорып қамқорына алса, қаттыны жұмсақ жейді, жаны нәзік әйел мейірімге зәруліктен дегеніне мойын ұсынуы мүмкін екеніне сенімді. Осы мақсатты Қабақ өлген жерде ойластырып үлгірген ол Ләззаттқа аса мейірбан жандай елжірей қарап, атқа сартаптап байлап жатқан Ақкісіге анадайдан «атсоқты қылмай жайымен жүріп барыңдар» деп Ләззатқа естірте айта сап, шаба жөнелген. Бірнеше күннен бері де аяғансып, қамқорлық қылғансып қатынасты. Ләззаттың астына шом әкеліп төсетті. Бүркеніп жылы жатсын деп ешкінің терісінен тігілген су да, суық та өтпейтін дақы – тон бергізген. Бірақ Ләззат ыңғайына көніп, ырқына бой ұсынбақ түгіл көз де салмай көрген жерден көк желкесін беріп, теріс қарап кірпіше жиырылды.
Табалдырығы биік, аттап кіретін Қаңқабайдың конторына Ләззатты қолтығынан демей итеріп кіргізген, шабарман – Ақкісі. Төр басында Қаңқабай отыр. Алтайдың қызыл қарағай отынын аямай жаққан оның конторы жып-жылы екен, есік ашылғанда даланың бүкіл аязын ішке сорып әкетті.
– Әй, Ақкісі, мен не деп едім? Абайла! – Қаңқабай босағаға сүйеніп, ығыстап тұрған Ләззатқа жай басып жақындап келіп, төніп қарады.
Оның кеберсігенімен кетеуі кетпей үріп ауызға салардай үлбіреген еріндері мен мөлдіреген жүзінен көзін ала алмай аңтарылып, басын шайқады. Тамсанды. Атын естігенімен тап мұндай жақыннан, тұп-тура қарсы алдынан көрмепті. Әп жыланның алдында арбалған торғайдай күй кешіп қалғанын да сезбеді.
Ләззаттың тұла бойын кеулей керіп жарылуға шақ барлық қорқыныш-үрей туындысы, ішінде түйнектеліп алқымына келіп тіреліп қалған ыза мен кектің белгісі, запыраны қайнап қаһарынан асқан ашу көріністерін тасасына тығып, жасырып тұрған қаса сұлулық қаныпезер Қаңқабайдың өзін «Неткен сұлу?!» деуге мәжбүрледі. Нәпсі сұлулық алдында жем іздеген қорқау секілді. Қанды қол қарақшының қаһарлы мінезінің қара тізгіні Ләззаттың қолына оратылып, ол қалай жеткектесе солай сүмеңдеп артынан еруге бейімделе берді. Алайда, аппақ ар – асау намыс міз бақпай мелшиіп тұрып алды.
Қаңқабай Ләззаттың иек тұсын жартылай жаба мойнына оралған шытырадай аппақ шылауыштың жиегін төменге қарай баяу сиырмақ болды. Беті-жүзін, аппақ мойынын анық көрмек. Қаңқабайдың қапсағай денесі өзіне жақындаған сайын Ләззаттың құйттай жүрегі шапшаңнан шапшаң, тарсылдай соғып, бүкіл тамырын тулай тасыған ашулы қан толтырып, қос жұдырығы тастай түйілді.
Қаңқабайдың барбиған қалың біткен тырнақты, сояудай сүйкімсіз, тарамыс саусақтарының ұшы Ләззаттың бетін жанай өтті. Қаңқабай Ләззаттың едірейіп тұрған танауынан шыққан ыстық жалын демді сезді. Ләззаттың денесі дір етіп, тітіркеніп, қабағының астынан қып-қызыл от шашырап бетінен алыстап бара жатқан қолақпандай қолды сарт еткізіп қағып кеп жіберді. Бал шырынды, дәмді ләззатқа толы жөнсіз жасалған жоспардың жойылуы әпсәтте екен. Ләззаттың бір қағысы-ақ Қаңқабайдың миындағы аяныштың бәрін зым-зия ғайып етті.
Қаңқабайдың талағы тарс айырылды. Көзін қан жапты. «Мына қатынның» көзін салуы, ыңғайына көнуі, илігуі былай тұрыпты қолын қақты. Әлсіз бейбақ, отанын сатқан қашқынның тұтқын қатыны жаңа ғана сұлулықтың құлы болады деп жорыған өкімет пен партияның өкілетті өкіліне қол көтерді. Ешкімнен беті қайтып көрмеген Қаңқабайға қол көтерді. Бұдан зор асқандық, бұдан зор қорлық, бұдан зор бейбастақтық болар ма?
Нәпсі негізді махаббаттың ғұмыры шолақ екен. Алдында тұрған сұлу мүсін бір құбыжыққа айналды. Әйел заты тұрмақ бұндайды еркек кіндіктіден күтпеген Қаңқабайдың сайтан ашуы бұрқ етіп божып, бұрқырап тасып шыға келді. Көзіне қарсы қарап, уын шашпақ, ысылдап тұрған сары жылан елестеді. Қаны қайнап, апшысы қуырылып, ашынған бурадай шайнап, мытып, жеп тастағысы келіп долданды Қаңқабай.
Ләззатты босағаға жаныштай итеріп, ішіне жұдырығын батырып тұрып қос қолдап белдігін сыпырып алды. «Жаудың қатыны да жау».
Түлкіге түскен қарулы қара бүркіттей Қаңқабайдың мына қылығын сырттай бақылаушы Ақкісі Ләззатты дереу жұмарлап, шеңбектей бүріп астына басады-ау деп емексіді. Жалпақтығы төрт елі тұтастай күміс құйма қадалған салмақты зерлі белбеу қолына түскенде Қаңқабайдың азулы ашуына дүние қоңыздық нәпсісі тосқауыл бөгет бола қалғаны. Соны байқай қойған Ақкісі Қаңқабайдың қаһарын сәл де болса жұмсартқысы келіп:
– Күміс қой, Қақа, күміс қой, зерлі,– деп қалды. Ашу қысып, жарылардай болып тұрған Қаңқабай түк те болмағандай:
– Пай, Қабақтың ханшасының белбауының өзі бес атанға жүк болардай ғой,- деп оң қолымен салмақтай таразылап төрдегі үстел үстіне қарай лақтырып тастады. Белбау ауыр екен, үстел үстіне тарс етіп түсті.
– Сіз белбау дейсіз, ертоқымының өзін жөпшөкім адам атқа көтеріп сала алмайды екен,– деп Ақкісі тағы қыстырыла кетті. Онысы рас. Ләззаттың ер-тұрманын әкесі торғауыттардан екі атан өгіз сатып алып, сойдырып, терісінен тоқым, тебінгі, өмілдірік, құйысқан жасатып, әбзелдерін бес тай тұяқ күміспен күптетіп, ердің қасының оюына алтын жалатқан десетін.
Бай дәулетін кәмпескелеушілер келгенде белбауын шешесі буынып алыпты да, ер тоқымның үстіне ескі бір шомды тастай сапты. Үйдің ішіндегі ілікке жарарларды тұтасымен, үзік-туырлығымен түк қоймай қидай сыпырып әкеткенде қалған көз қанарлық мүлік – зерлі белбеу мен Ләззатқа арналып жасауына жасалған ертоқым екен.
Сол әке мұрасы міне әпербақан жәдігөйлердің қолына түсті. Үстіне май құйып, от қойып, өртеп жібереді. Ескіден еске түсер ештеңе қалмау керек қой, сол бір нәубат жылы Қобда түрмесіне апарып қамаған бай-манаптардың ат әбзелдерін, киген киімін сыпырып алып, бір жерге үйіп өртегенде белбау, етік, ертоқымның алтын-күміс құймалары балқып, еріп, ағып жатады екен деп айтылған сөздер де естіліп жататын.
– Ағыт!– деді Қаңқабай қатты зекіп, екі қолын кеудесіне ұстап, босаға жастанып, сазарып тұрған Ләззатқа. Оның мойынын мол ораған шылауышын жұлқа тартқылап шешіп алды да ұмаждап ұстаған күйі Ақкісіге қарай шұбатылта сілтеп қалды. Ақкісі сүйретіле ұшқан шылауышты қарпа ұстап құлаштай жазып, басын шайқап, «бір шапанға бой болар дүние ғой мынау» деді ішінен.
Қаңқабай Ләззаттың кенересін қызыл сары жібек жіппен көмкеріп, төрт қатар таңдай салып сырып, тананың көзіндей дөңгелек төрт күміс теңге таққан кимешегін бүркіттің томағасын тартқандай ілгері емес керісінше, кейін қарай сыдырып тастады. Кимешек астынан үлпілдеп үрлеген үкідей болып күлтеленіп шыға келген самайының алтын сары шаштарымен бірге ауаға әдемі әтір иіс жайылды.
Қаңқабайдың тас жүрегін құрт түскендей шымырлатып, саусағының басына дейін діріл жүгірді. Жақсы, жаны сұлу адамның иісі де сұлу, жұпар аңқыса керек. Аршалы бөктердің таңғы жұпарлы ауасындай иісті құшырлана ішке тартқанын Қаңқабайдың өзі де аңдамады. Әлгіндегі қара құйындай ширатылған ашу ұршықша иіріліп аспандап барып тарқатылып ауаға сіңіп жатқандай.
От басынан алыс, ет пен қымызға тойып салт жүрген соқталдай азаматтың жүрегі тас болса да бұрқыраған бұла саумал иіске исініп әлек. Тәні еріп, тұла бойы шымырлап, қара меңдуана жеген немедей мәңгіріп қалды. Қаңқабай тұрмақ, күнде қатынының қойнынан қанып тұрып жүрген Ақкісінің өзі мауығып барады. Қаңқабай Ләззаттың кимешегін артына қарай сиырып қалғанда ауаға жайылған әлде бір өзегіңді өртер тартымды иіс Ақкісінің де кеңсірігіне еніп кеткен.
Ләззаттың сағағының төменгі тұсы жарқ етіп ашылған тұста Қаңқабайдың әр әрекетін қалт жібермей бағып тұрған Ақкісінің мойыны қаздың мойынындай созылып, кеңірдегі шығып, істиіп, иіріле біткен құс тұмсығы Лаззаттың әлгі әппақ алқымына оймен болса да сүп етіп сүңіп үлгірген. Қаңқабай Ләззатты қапсыра құшып, қабырғасын күтірлетіп мытып-мытып жібергісі келді де кенет тоқтады. «Болмайды қазір! Қазір болмайды! Сабыр Қаңқабай, сабыр!». Қолындағы шеңбектей ұстаған кимешектің теңгелерін сыңғырлатып бір-біріне қағыстырып Ақкісіге қарай лақтырып жіберді. Ақкісі шұбатылған шылауышты жерге түсірмей іліп алды.
– Сөйле, қатын! Ақ сөйле! – Ләззат тілін жұтып қойғандай ләм-мим деместен Қаңқабайды көзімен атып, сүзетін бұқадай тұқырады. Қаңқабай енді оны шашынан сипай шүйдесіне қол салды. Пұшпақ жағалы ақ бұйра елтірі ішіктің ішіне қарай сұғынып кеткен білектей бұрымның түбінен уыстай ұстап тартып:
– Мына сары жыландай шұбатылған шүйкеңді де шолтитып қырқатын боламыз. Түбінен! Түсіндің бе?!
(Жалғасы бар. Сурет: enkhbat@ebe_under)
Парақшамызға жазылыңыз
