Қазақ айтады: “Құдай сақсынсаң сақтаймын депті” деп, соның үшін, ел тыныштығына мүмкін септігі тиіп қалар деген ниетпен осы мақаланы қысқартып, көшіп жариялап отырмыз. Ел аман, жұрт тыныш болғай, ағайын!
Елдi дүрлiктiрген соңғы оқиғалар құдды бiр пинг‑понг ойыны тәрiздi. Ақтөбе облыстық ҰҚК ғимаратында өзiн‑өзi жару, Астанадағы жарылыс, Кеңқияқ пен Шұбаршидегi сақалдылар мен полицейлер атысы, Балқаш колониясынан қашпақ болғандардың өздерiн жаруы… Бiр тiзбектiң буындарынша алма‑кезек жалғасып жатқан оқиғалардан дiни экстремизмнiң белгiсi анық бiлiнсе де, билiк мұны ислам факторымен байланыстырудан аулақ.
Құқық қорғау органдарын аяғынан тiк тұрғызған оқиғалар бүгiн басталмағаны түсiнiктi. Былтыр Ақтау түрмесiнен мұздай қаруланған 21 тұтқынның қашып шығуы таяқтың бiр ұшы ғана. Ресми органдар бұл кезде де түрмеден қашқан бiр топ тұтқынның өздерiн жарып жiбергенiн жасырып қалғысы келген. Бiрақ қашқындардың дiни фанат екенiн жазған журналистер тығырыққа тiрелген тұтқындардың мәшинеге таласа‑тармаса мiнiп, өздерiн жарып жiбергенi жайлы ақпараттың шетiн шығарған‑ды.
Бiр жыл бұрын Ақтау түрмесiнен қашқан 21 тұтқынның 15‑i қаза тапса, 6‑ауы тiрiдей қолға түскен. Қашқындарды ұстау кезiнде арнайы жасақтың 4 жауынгерi жараланды.
Кеңқияқтағы атыс‑шабыста дiни радикалды топтың 10 мүшесi атылып, 2‑еуi ұсталды. Екi полицейдi өлтiрген қылмыстық топты ұстау операциясы бiр жетiге созылды. Сақалдылармен атыста арнайы жасақтың 2 жауынгерi оққа ұшты, 5 құқық қорғаушы ауыр жараланды.
Балқаш түрмесiндегi бүлiкте колония күзетшiсi қаза тапты. Бүлiктi басу кезiнде 4 құқық қорғаушы жараланды. Түрмеден қашпақ болған 16 тұтқын өздерiн жарып жiбердi.
Бұған Ақтөбе облыстық ҰҚК ғимаратында өзiн‑өзi жарып жiберген Р.Мақатов пен Астанада ҰҚК маңындағы жарылыс кезiнде опат болған екi адамды қосыңыз.
Осылайша бас‑аяғы бiр жылдың iшiнде екiжақты қақтығыста 49 адам опат болған. Осыған қарамастан ресми органдар халықты жоғарыдағы оқиғалардың дiни экстремизммен байланысы жоқ деп сендiрумен әлек. Әр оқиғаның iзiн ала дiни топтардың қатысы туралы әңгiме қозғалса болды, билiк “бiзде ешқандай дiни радикализм жоқ” деп ат-тонын ала қашады. Алайда шындықты мойындамай, жасырып-жабу ең алдымен билiктiң өзiне қауiптi.
Бiр қызығы, ресми органдардың қандай да бiр оқиғаға берер түсiнiгi дайын. Айдың‑күннiң аманында 25 жасар Р.Махатовтың ҰҚК ғимаратында өзiн‑өзi жарып жiберуiн “терракт емес, заң алдындағы жауапкершiлiктен жалтару үшiн соған барды” десе, Кеңқияқтағы атысты да “дiндi жамылған ұйымдасқан қылмыстық топ мұнай ұрлаумен айналысқан” деп қатардағы қылмысқа жатқызды.
Бiр жағы прокуратура бастаған ҰҚК қоштаған ресми органдардың басын құмға тыққан түйеқұс тәрiздi шындықты нелiктен ашқысы келмейтiнi түсiнiктi. “Елде экстремистiк топтар шабуылға көштi” десе, Ақорда сонша әспеттейтiн 20 жылдық тұрақтылықтың iргесi шайқалғаны әшкере болмай ма. Оның үстiне тәуелсiздiктiң 20 жылдық мерейтойында мұндай “ұсақ-түйекке” бола көңiл‑күйдi бүлдiрiп қайтсiн.
Екiншi жағынан дiни фактордың күшейгенiн мойындау – билiктiң өзiне сын. Дүрбелең оқиғалардың белортасында дәстүрлi емес дiн өкiлдерiнiң жүргенiн айтса, бұған ең алдымен дiни ахуалды әлдеқашан уысынан шығарып алған ҰҚК кiнәлi болмақ. Қараптан‑қарап жүрiп ахуалды бетiмен жiберген билiктiң жауапкершiлiгi өз алдына.
Елдi дүрлiктiрген оқиғалардың ортақ тұсы – жарылыс та, терракт те ҰҚК немесе құқық қорғаушыларға қарсы бағытталғаны анық. Сақалдылар мұнысымен өздерiне шүйлiккен құқық қорғаушыларға азуын батырғанға ұқсайды. Демек құқық қорғаушылар дiни ағым өкiлдерiне қарсы күштеу тәсiлдерiн қолданып, қысым көрсеткен болуы әбден мүмкiн. Олай болса, құқық қорғаушылар нелiктен күштеу шараларына барады? Дiни экстремистiк топтармен заң жүзiнде де күресуге болады емес пе. Таяқтың бiр ұшы бiздегi дiни ұйымдар туралы заңның солқылдақтығына барып тiреледi. Бiр жағы заңда дiн мемлекеттен тыс екенi тайға таңба басқандай көрсетiлген. “Дiни бiрлестiктер мемлекеттен бөлiнген. Барлық дiндер мен дiни бiрлестiктер заң алдында бiрдей. Ешбiр дiн немесе дiни бiрлестiктер басқаларға қарағанда ешқандай артықшылықтарды пайдаланбайды” (ҚР Дiни сенiм бостандығы және дiни бiрлестiктер туралы заңы, 4-бап).
О бастан дәстүрлi ислам дiнiне артықшылық бермеудiң салдары түрлi секталар мен ағымдарды тайраңдатты. Ал қолында еш қауқары жоқ дiни басқарма елдi адастырып жүрген ағымдарға “тәйт” дей алмайды. Бiзге қарағанда дiн iсi бiршама дұрыс жолға қойылған Ресей христиан дiнiне, православ шiркеуiне айтарлықтай басымдық бередi. Заң жүзiнде. Православ шiркеуiн алдыңғы орынға қояды, қаржылық көмек көрсетедi. Ал бiзде ше? Барлық дiни бiрлестiктердiң заң алдында теңдiгi салафиттер, уахабиттер мен құраниттердiң күшеюiне әкеп соқтырды. Жастардың санасын улап, исламды бұрмалап жүрген 5-6 ағыммен күресуге әзiрге қауқар да, құлық та жоқ.
Өкiнiшке қарай, тамырын әлдеқашан тереңге жiберген дәстүрлi емес дiни ағымдармен тап қазiр күресудiң өзi нәтиже берер-бермесi белгiсiз. Өйткенi о баста заңның солқылдақтығынан кеткен қателiк бүгiнгi салдарға бой алдырды. Елiмiзде дiни бiрлестiк құрудан оңай iс жоқ. Қоғамдық бiрлестiк негiзiнде құрылатын дiни бiрлестiктi құрып, тiркеу үшiн он адам жеткiлiктi. Осы олқылықтың кесiрiнен елде адам санасын улайтын терiс ағымдар мен секталар қаптап кеткен.
Бiр қызығы, дiни ұйымдарды бақылайтын органдар бiр емес, бiрнешеу: Мәдениет министрлiгi жанындағы дiн iстерi жөнiндегi агенттiк, ҰҚК-нiң дiн iстерi жөнiндегi бөлiмi мен жергiлiктi әкiмдiктiң iшкi саясатындағы дiн iстерiмен айналысатын бөлiмi. Әйткенмен егер бұл ұйымдардың жұмысы бiрiздi болса, көзден таса емес дiни ұйымдар бүйтiп тайраңдар ма едi?
Шегiне жеткен жемқорлық пен салақтық, көзжұмбайлық, дiннiң мемлекеттен бөлектiгiне сiлтей салу, осының барлығы терiс ағымдарға өз дегенiн iстеттi. Алайда мемлекет дiн iсiне араласпаса, ерте ме, кеш пе дiн мемлекет iсiне араласпақ.
Заңдағы олқылық, ресми органдардың қауқарсыздығы – терiс ағымдардың өршуiне жол ашқан жанама себептер ғана. Ал мұның түпкi себептерi осыдан 20 жыл бұрын бастау алған. “Алдымен экономика, сонан кейiн саясат” ұранын желеу еткен Ақорда 20 жыл бойы тұрақтылық пен толеранттылықтың имиджiн қолдан жасап, iшкi iстерiн боямалап жүрдi. Стратегиялық бағдарламалар мен түрлi жобалар қабылдап, Батыстың көзiн бояп, өз тiрлiгiмен кетудiң салдарынан мемлекеттiк идеология ақсады. Экономикасы мен саясаты бiр жақта, идеологиялық тәрбиесi бiр жақта қалған мемлекет өзiнiң маңызды құрылымынан айырылмақ. Осылайша 20 жыл iшiнде өмiрге келiп, өсiп жетiлген жас ұрпаққа дұрыс көңiл бөлiнбегендiктен, жастарды дiни топтар шырмап алды. Егер Кеңес одағы кезiнде мемлекет бала тәрбиесiне көңiл бөлiп, жастарды бiрiн қалдырмай жұмыспен қамтыса, бүгiнде оның бiрi де жоқ. Ауылда жұмыссыз, бос сенделген жастар бойкүйездiкке ұрынып, тығырыққа тiрелдi. Ұрпақ тәрбиесiне мән бермеген жерде азғындыққа жол ашылмақ. Мұндай жастардың санасын улап алған кейбiр ағымдар жайнамазға жығылуды ғана емес, мұсылмандыққа жат нәрсенi үйретiп, мүлде басқа дүниеге жетелеп жүр.
Сондықтан ендi болып жатқан өзiн-өзi жару, полицейлермен атыс – бұл өзiн 20 жыл күттiрген заңды оқиғалар. Алайда қазiргi жарылыс пен атыс-шабыс ендi бiр 5-6 жылдың iшiнде ойыншық болып қалуы мүмкiн. Себебi дiндi саяси күрес тәсiлiне айналдырғысы келетiндер аз емес. Оның үстiне әрбiр дiни ағымның артында бiр-бiр дөкей тұрғаны жасырын емес. Елдi ала тайдай бүлдiрiп жүрген салафиттер, уахабиттер, құраниттер, өзге де дәстүрлi емес дiни ағымдардың қолдаушылары сыртта емес, iште.
Әзiрге билiкке қауiп-қатер төндiретiн дiни радикалды күштер толығымен қалыптасып бiтпедi. Бiрақ х сағаты таяғанда ұйымшылдығы саяси партиядан да мықты дiни топтар билiктiң басты қарсыласына айналмақ. Қазiргi билiкке көңiлi толмайтын, өзгерiстi қалайтын халықтың жаңа ислам оппозициясының төңiрегiне топтасуы үрейлi. Мұндай жағдайда халықты күреске бастап шығатын көшбасшылар халықтың өз iшiнен өсiп шықпақ.
Бiрақ билiк үшiн күрес дiни ағымның жетегiнде кеткендердiң қақтығысымен аяқталмайтыны түсiнiктi. Қазақстанда билiкке көңiлi толмайтындардың пiкiрi бiрiздi емес. Билiкке барғысы бар бiр топ теократиялық мемлекет құруды армандаса, ендi бiрi ұлттық құндылықтарды жоғары қояды. Үшiншi топтың дiттегенi – демократиялық жүйеге негiзделген мемлекет құру. Билiктi ауыстырғысы келетiндер әртүрлi идеологияның төңiрегiне топтасса, қантөгiске ұласатын қақтығыстан қашып құтылу қиын. Мақсаты бiр, мүддесi әртүрлi топтардың билiкке жетуге тырмысуы елдi азаматтық соғысқа итермелейдi.
Қалай болғанда да тәуелсiздiктiң 20 жылдығында мақсат-мұраты бiр ұлттық мемлекет құрудың орнына қазақтың бiрiн-бiрi төпелеп, қырықпышақ болуының арты жақсылыққа апармайды. (Мақала қысқартылып берілді)
Ескендiр ЕЛЕМЕС, «Жас алаштан»
Парақшамызға жазылыңыз
Мемлекет тілге және дінге көңіл бөлуі тиіс, Назарбаевтың пікірі қате бірінші экономика сосын саясат деген, рухани құлдыраған халық кімнің болсада артынан ереді тек оны жоғарыда отырғандар ұмытқан сияқты және орыс тілін шектеу керек одан бізге тек азғындаған орыстың дәстүрі еніп барады, Абай кезінде айтқан орыстан үйрен деп бірақ қазіргі орыстар құлдырау үстінде және олардан енді жақсы нәрсе үйренбейсің
Қаақ әлеуметтік әділетсіздік (тіл, дін, экономика, т.б) жағдайында өмір сүріп жатыр. кейінгі кезде көбейіп кеткен көтерілістер соның әсерінен.