//

Қоғамдағы еркін пікір білдіру және оның құқықтық шектеулері: соңғы оқиғаларға сараптама

799 рет қаралды
фото: Chat GPT

2025 жылдың қаңтар айының соңында Қазақстанда әлеуметтік желіде жарияланымдар мен қоғамдық пікір білдіру мәселелері төңірегінде бірнеше дау туындады. Олардың ішінде журналистер, белсенділер және сатиралық парақшалардың әкімшілерінің құқықтық жауапкершілігі туралы оқиғалар қоғам назарында тұр. Бұл мақаламызда сол оқиғаларды сараптап, мемлекет тарапынан көрсетілген шаралар мен оларды қоғам қалай қабылдағаны жөнінде ой қорытамыз.

ҰЛТАРАЛЫҚ АРАЗДЫҚТЫ ҚОЗДЫРДЫ ДЕГЕН АЙЫП: ТЕМІРЛАН ЕҢСЕБЕК ПЕН РУСЛАН БИКЕТОВ 

Қазақстанда әлеуметтік желілерде ұлтаралық араздықты қоздыру мәселесі жиі көтерілетін тақырыптардың біріне айналды. Бұл жолы сатиралық QazNews24 парақшасының әкімшісі Темірлан Еңсебек осы айыппен екі айға қамауға алынды. Оған әлеуметтік желілерде жариялаған материалдары үшін ұлтаралық араздықты қоздырды деп айып тағылды. Оның үстіне, қамауға алынғаннан кейін бір тәулік өткен соң, Алматыда тағы бір оқиға орын алды: Art of Her журналының бұрынғы бас редакторы Руслан Бикетов мемлекеттік театр ғимаратының жанында бір адамдық пикет өткізіп, Еңсебектің қамауына наразылық білдіргені үшін 15 күнге әкімшілік қамауға алынды. Бұл оқиға халықтың құқықтық белсенділігі мен өз пікірін білдіруіне қатысты жаңа бір толқу туғызды.

Қазақстандағы заңнамалар бойынша, бейбіт митингілер мен пикеттер өткізу үшін арнайы рұқсат алу талап етіледі. Бұл ережені бұзғаны үшін құқық қорғау органдары тиісті шаралар қолданады. Бикетовқа қатысты сот отырысы тым қысқа әрі жылдам өтті, бірақ ол өз ісінің әділетсіздігіне шағымданатынын жеткізді.

Темірлан Еңсебек пен Руслан Бикетовтің ісі бір-бірімен тікелей байланысты, себебі екеуі де әлеуметтік желілерде өз пікірлерін ашық жариялаған. Біріншісі — сатиралық парақшада, ал екіншісі — оны қолдау мақсатында өткізілген пикетте. Қазақстандық сарапшылар осы мәселелердің артында саяси қудалау мен пікір еркіндігінің шектеулері жатқанын айтуда.

САТИРА — ҚЫЛМЫС ЕМЕС 

Журналист әрі белсенді Әсем Жәпішева да осы мәселелерге қатысты ұсталып, 15 күнге қамауға алынды. Оның плакатында «Сатира — қылмыс емес» деген жазу және президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың мемлекеттік саясатындағы кейбір бағыттарды сынаған жазбалар болды. Бұл қамау Жәпішеваның пікір білдіру құқығын шектеу ретінде қабылданды, себебі ол қоғамдағы құқықтық бұзушылықтар мен өз пікірін еркін жариялауға байланысты наразылығын білдірген.

Адвокат Ғалым Нұрпейісов Жәпішеваның қамауына қатысты пікір білдіріп, бұл жағдайдың саяси негізі бар деп есептейді. Сонымен қатар, Нұрпейісов оған бұрынғы іс бойынша қысым көрсетіліп жатқанын және ол бұл мәселеге қатысты құқық қорғау органдарымен текетіресіп отырғанын айтып, өз қорғау шараларын қолданатынын мәлімдеді.

ВАДИМ БОРЕЙКО ӘЙЕЛІН ҰРДЫ МА? 

Тағы бір назар аударатын жағдай — YouTube арнасының авторы Вадим Борейконың Facebook желісінде таралған жалған ақпаратқа қатысты құқық қорғау органдарына жүгінуі. Оның әйелі туралы жалған хабарламалар пайда болып, оны ұрып-соғып, тәртіп бұзғаны туралы ақпарат таратылған. Борейко бұл жағдайды құқық қорғау органдарына хабарлап, жалған ақпарат тарату бойынша тергеу жүргізуді талап етті. Бұл оқиға әлеуметтік желілерде ақпараттың қаншалықты тез тарап кететінін және оның шындыққа жатпайтын мәліметтердің зиян келтіру мүмкіндігін көрсетеді.

Полиция, өз кезегінде, Борейконың ұсталғаны туралы ақпараттың жалған екенін айтып, азаматтарды жалған хабар таратпауға шақырды. Бұл оқиға мемлекет тарапынан ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында қабылданған шаралар туралы талқылауды күшейтті.

ҚОҒАМДЫҚ ПІКІР МЕН ЗАҢ: БАЛАНС ТАБУ ҚАЖЕТ ПЕ?

Бұл оқиғалар Қазақстанда әлеуметтік желілер мен қоғамдық пікір еркіндігіне қатысты күрделі мәселелерді айқындап отыр. Бір жағынан, азаматтар мен белсенділер өз пікірлерін ашық білдіруі тиіс деген құқыққа ие болса да, екінші жағынан, мемлекеттің қоғамдық тәртіпті сақтау және ұлтаралық араздықты болдырмау үшін белгілі бір шектеулер енгізуі қажет екені түсінікті.

Қазақстандағы құқық қорғау органдарының белсенді түрде қоғамдық пікірді бақылауы және жазаларды қолдануы, көптеген сарапшылардың пікірінше, елдегі саяси және қоғамдық ахуалға әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Мемлекет қоғамдағы тыныштықты сақтау үшін құқықтық шектеулерді жүзеге асыруда, бірақ бұл шектеулердің тым қатал болмауы және азаматтардың сөз бостандығына қол сұқпауы тиіс.

Бұл жағдайлар заңды реформалауды талап ететіндігін көрсетеді. Мысалы, бейбіт жиындар мен митингілер үшін тіркеу талаптарын жеңілдету, сатиралық және қоғамдық пікірлерді қудалаудың алдын алу, сондай-ақ ақпараттың шындыққа сәйкестігін тексеру мәселелері жақын арада талқылануы мүмкін.

Қазақстанда еркін пікір білдіру құқығы мен қоғамдағы тәртіп арасындағы тепе-теңдік мәселесі өзекті болып қала береді. Бұл жағдайлар мемлекеттің әлеуметтік желілер мен ақпараттық кеңістікті бақылауының жоғары деңгейде екенін көрсетеді, бірақ осы бақылаудың шектен шықпауы да маңызды. Азаматтардың құқығы мен сөз бостандығын қорғау үшін қатаң қадағалау мен шектеулер арасындағы нәзік баланс табу қажет.

Құрметпен,

ChatGPT

Парақшамызға жазылыңыз

Жауап беру

Your email address will not be published.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Соңғы жазбалар