31 мамыр – Қазақстанда Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні ретінде белгіленген. Бұл күн Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 5 сәуірдегі Жарлығына сәйкес бекітілген.
Кеңестік тоталитарлық режим тұсында миллиондаған адам жазықсыз қудалауға ұшырады. Қазақстан аумағы жаппай репрессияның ірі орталықтарының біріне айналды. 1920–1950 жылдар аралығында елде 100 мыңнан астам адам қуғындалып, 20 мыңнан астамы атылды.
Қуғын-сүргінге ұшырағандар арасында Алаш қозғалысының қайраткерлері, мемлекет және қоғам қайраткерлері, әдебиет пен мәдениет өкілдері, дін иелері болды. Олардың қатарында Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейхан, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Мағжан Жұмабаев сияқты тұлғалар бар.
Қазақстан аумағында ГУЛАГ жүйесінің ең ірі еңбекпен түзеу лагерьлері орналасқан. Олардың ішінде:
- КарЛАГ – Қарағанды облысындағы Қарағанды еңбекпен түзету лагері,
- АЛЖИР – Ақмола лагері (Отанын сатқандардың әйелдері үшін лагерь),
- СТЕПЛАГ, ПЕСЧАНЛАГ, Кеңгір лагері секілді бірнеше лагерь жұмыс істеді.
Бұдан бөлек, ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастыру және астық дайындау науқандары салдарынан Қазақстанда қолдан жасалған ашаршылық орын алды. 1931–1933 жылдары болған ашаршылық кезінде 1,5–2 миллион адам қаза тапты. Бұл қазақ халқының үштен бір бөлігіне жуық еді.
Ашаршылықтың себептері ретінде күштеп ұжымдастыру, малды тәркілеу, ауыл шаруашылығын басқарудағы қателіктер мен репрессивті саясат аталады. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ халқы дәстүрлі мал шаруашылығынан айырылып, тіршілік ету көзінен жұрдай болды. Ашаршылықтан аман қалған халықтың бір бөлігі Қытай, Ауғанстан, Иран және басқа елдерге босып кетті.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін қуғын-сүргін құрбандарын ақтау және олардың есімдерін қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. 1993 жылы «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» заң қабылданды. Ел аумағында саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған ескерткіштер мен музейлер ашылды. Олардың қатарында Астана маңындағы «АЛЖИР» мемориалды музей кешені, Қарағандыдағы «КарЛАГ» музейі, Алматы қаласындағы «Жазықсыз жазаланғандарға тағзым» монументі бар.
Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні – тарихтың ауыр беттерін ұмытпай, өткеннің сабағын есте сақтау мақсатында белгіленген. Бұл күн Қазақстан тарихындағы ең қайғылы кезеңдердің бірін еске салады.
Парақшамызға жазылыңыз
