Ақырзаман болмайды

Қазақстанның Төтенше жағдайлар министрі В.Божко ақырзаманның биыл «болмай­тын­дығын» жариялады! Кеше Үкімет отырысынан шыққан оны журналистер сұрақтармен күтіп алған еді. ТЖМ басшысы қазақстандықтарды дүрбелеңге түспеуге, арандатуға ермеуге ша­қы­руға асықты. «Бұл – мүлдем ойдан шығарыл­ған жағдай, – деп бағалады заманның ақырына қатысты әңгімелерді министр Владимир Бож­ко. – Оны бұқаралық ақпарат құралдары өрші­туде. Халық арасында үрей тудыруда. Тыныш­талыңдар, заманақыр болмайды! Мен сіздерге кепілдік беремін!»
Журналистердің В.Божкоға жүгінуі бекер емес. Саналы көпшілік кейбір жорамалшылардың жер-жаһанның желтоқсандағы күйреуі жөнінде айтып жүргенін «сандырақ» деп қабылдаға­ны­мен, тосын да төтенше жағдайларға осы министр­ліктің әрқашан дайын болғаны керек. Оның үс­тіне гу-гу сөзге ергіш, құсқанат көңілді кейбір қа­зақстандықтар соның қамын жасауға кірісіпті. Олардың қант, жарманы қап-қабымен сатып алып жатқанын министр де айтты.
Ақырзаман туралы әңгімелерге әлемдегі бол­ған бірқатар зұлматтарды дәл болжаған көне майя тайпасының күнтізбесінің 2012 жылдың
21 желтоқсанында аяқталуы түрткі болған де­седі: кейбір болжамшылар осы күні қазіргі әлемнің де күні бітетіндігін жариялап тастаған. Осы қызығушылықты қыздырып, пайда табуды ойлаған ресейлік және батыстық телеарналар
21 жел­тоқсанда «Жердегі соңғы шоу» сияқты бағдарламаларды өткізетіндерін жария етуде. Билік мұның бәрін әзіл ретінде қабылдағаны­мен, халық мемлекет өкілінің өзіне басу айтқа­нын қалады. Осыны түсінген америкалық NASA ғарыш агенттігі тіпті ғаламторда арнайы сайт ашып, сонда «әлемнің неге 2012 жылы жойыл­май­тындығын» түсіндіруде.
Әрине, Үкіметтің кешегі жиынында халықтың бұдан әлдеқайда үлкен бөлігін толғандырып отыр­ған, өмір шындығымен, тіршілікпен тығыз қабысып жатқан шынайы мәселелер талқы­лан­ды. Мәселен, келешегі жоқ ауылдарды боса­туды мем­ле­кет белсенді жүргізуде екен. Қазақстанда Үкімет «экономикалық әлеуеті төмен» деп таны­ған ауылдардан ендігі жеті мыңдай адам басқа елді мекендерге көшіріліпті. Мұны отырыстан шыққан Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Әбденов жария етті. Оның ай­туын­ша, «Жұмыспен қамту – 2020» бағдарла­масы аясында қандай ауылдардан халықты кө­ші­руді мемлекеттің өз мойнына алатындығы анықталыпты.
– Экономикалық даму және сауда ми­нистрі, жергілікті атқарушы органдармен бір­лесе оты­рып, республика бойынша осындай 402 елді мекенді белгіледі, – деді С.Әбденов. – Оларда ша­мамен 77 мың адам тұруда. Осы елді мекен­дер­ден көшіру – бағдарлама аясында қарасты­рылады,-деген министр ендігі 7 мыңдай тұр­ғын­ның, ұзақмерзімді бағдарлама мүмкіндігін пайдаланып, қоныстарын өзгерткендерін жет­кізді. Осылайша, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің дерегіне жүгінсек, 10-20 үйлі ауылдар бос қалуда.

Жас министр С.Әбденов мұндай кіш­кентай ауылдарға су құбырын тар­туға немесе электр желісін жеткізуге үлкен қара­­жат жұмсау – мемлекет үшін тиімсіз екендігін білдірді. «Сол себепті де олар экономикалық әлеуеті төмен ауылдар ретінде анықталды, – деді министр. – Оларда тиісті инфрақұрылым жоқ. Мәсе­лен, 20 үйге бола мектеп ашудың, бала­бақша салу­дың қажеті қанша?! Сондықтан онда­ғы адамдарды мемлекет осы бағдар­ла­ма бойынша экономикалық өсім нүк­­те­леріне көшіреді».
Ал барлық тұрғындары көшіп кет­кен соң, «экономикалық әлеуеті тө­мен» ауылдар жабылады. Картадан жойылады. «Қайта қоныстандырудың шарты да осы бо­лып табылады: мем­лекет көшірген адам­дардың меншігінде болған не жалға алған жерлері енді мемлекеттің меншігіне өтеді. Ол жер­лерді мемлекет ауыл шаруа­шылығы тауарларын өндірушілерге тап­сы­рады» деді министр С.Әбденов.
Ең­бек министрі бұл жерде қайта қо­ныстандырудың ерікті екендігіне екпін түсірді: «Адамды – «көшесің, бітті!» деп міндеттейтін жағдай жоқ. Ол – әр адамның еркін таңдауы. Егер адам көшуге ұйғарса, ол «Жұмыспен қамту» бағдарламасына қатысады. Егер ол ары қарай тұра беруді қаласа, айталық, ол жерде оның шаруашы­лығы болса, орнында қалады. Ондай жан­дарды күшке салып, ешкім қуып шық­пай­ды» деп сендірді Серік Әб­де­нов. Ал әл­гіндей ауылдардан мемлекет ұсынған басқасына қайта қоныстанған адамдарға енді оқудан өту, мамандық алу және белгілі бір жұмысқа тұру ұсынылатын кө­рі­неді. Бағдарлама аясында бұл адам­дар­дың баспана мәселесін шешу үшін жатақ­ха­налар салынуы мүмкін.
Бұл ретте жиынды қорытқан Үкімет бас­шысы жұмыс берушілерді бағдар­ла­маның барлық бағыттары бойынша, соның ішінде қызметтік жатақхана са­луға да тарту қажеттігін нықтады: «Егер олар әсі­ресе, жұмыс іздеген жастарға, біз оқы­та­тындарға арналған жатақханалардың құрылысына бел­сенді қатысуға дайын болса, бел­сенді атсалысуға шақырамыз: бұған қолдау көрсетілетін болады!» деді Серік Ах­ме­тов.
Өз кезегінде еңбек министрі 2013 жы­лы «пилоттық өңірлерде» қызметтік бас­паналар салу жоспарланып отыр­ған­­ды­ғын, оның құрылысына жұмыс беруші­лер тартылатындығын әңгіме­ле­ді. Бұл жер­де мемлекет жұмыс беру­шілерден он­дай жатақ­ханалардың кем дегенде 10%-ын қосымша қаржы­лан­дыруды және онда тұратындарды міндетті түрде өзінде тұрақ­ты жұмыс орындарына тұрғызуды талап етпек.
– Сондай-ақ жастарға, егер еңбек ке­лісімшарты немесе жұмыспен қамту орта­лы­ғымен әлеуметтік келісімшарты болса және тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесіне қатысса, жатақхана ұсыну қарастырылуда. Ұсыныс бойынша, бұл схемада жас адам жатақханада ең көп дегенде бес жыл тұра­ды, ол осы кезең­де жұмыспен қам­та­масыз етіледі, «Тұр­ғынүйқұрылысжинақ банкін­де» қажетті жинақ жинайды және жеңіл­дікті шарттармен баспанаға қол жеткі­зе­ді, – деп баяндады министр С.Әбде­нов. Әйткенмен, оның бұл «оптимистік сцена­рийіне» әріптестері де сенбейтін болып шықты. Атап айтқанда, Қаржы министрі Болат Жәмішев түсініксіз жайттар барлығын ашық айтты. «Мәселен, «ТҮҚЖ банкінде келісімінің барлығы – әлгі жатақханада тұрушы­ның бес жыл ішінде пәтер сатып алуға жеткілікті қаражат жинай алу қабілет­тілігіне мүлдем кепілдік бермейді» деді Қаржы министрі. Бұл рас, өйткені «Жұ­мыспен қамту» бағдарламасы ая­сында ұсынылатын жұмыстар орташа, тіпті төмен жалақылы болып келеді. Онда не болмақ? Небары 40-50 мың еңбекақы алып, айды айға әзер жалғап келген жасты бес жыл өткен соң, «Өз обалың өзіңе!» деп қуып шыға ма? Бұл мәселе еңбек министр­лігінен жете ойластыруды қажет етеді.
Айтпақшы, бұл бағдарламаның ба­ғалау жүйесі де жоқ болып шықты. Үкі­мет басшысы кеше осыған баса назар аудартты. «Міне, осы бағдар­ламаның ендігі екінші жылы аяқталуда, – деді Серік Ахметов. – Оның тиім­ді­лігін бағалау жүйесін ендіретін уа­қыт жетті. Сарапшылық баға­лар негі­зінде біз оның қай жерде нәтиже беріп жатқандығын, ал қай жерде өз бе­ті­мен, беталды жүріп жатқандығын нақты көруге тиіспіз. Мұқият қарау керек бола­ды» дей келе, Премьер Ең­бек және халық­ты әлеуметтік қорғау министрлігіне басқа меморгандармен бірлесіп, «Жұмыспен қамту – 2020» бағдарламасының тиімді­лігін бағалау жүйесін ендіру туралы тап­сыр­ма жүктеді. Бұған қоса, Үкімет жетек­шісі осы бағдарламаға Елбасының жаңа тапсырмаларына сәйкес, өзгерістер енгізуді жетелдетуді тапсырды. Жиын соңында Премьер С.Ахметов жауапты тұлғалардан бағдарламаның жүзеге асуы барысын қатаң бақылауда ұс­тауға міндеттеді.

Айхан ШӘРІП

“Айқын”