1 маусым – жыл сайын әлемнің көптеген елдерінде атап өтілетін Халықаралық балаларды қорғау күні. Бұл күн – балалардың құқықтарын қорғауға, олардың амандығы мен бақытты балалық шағын қамтамасыз етуге арналған жаһандық үндеу. Аталған күн – балалар мәселесіне қоғам назарын аударудың, әлеуметтік саясаттың адамгершілік негіздерін күшейтудің, сондай-ақ келер ұрпақтың болашағына бей-жай қарамаудың көрінісі.
Тарихи шолу
Халықаралық балаларды қорғау күні алғаш рет 1950 жылдың 1 маусымында өткізілді. Бұл бастама 1949 жылы Парижде өткен Халықаралық демократиялық әйелдер федерациясының конгресінде көтерілген болатын. Федерация мүшелері балалардың бейбіт өмір сүру құқығын, денсаулығы мен дамуын қамтамасыз етуді негізгі мақсат етіп қойды.
Көп ұзамай, Біріккен Ұлттар Ұйымы бұл бастаманы қолдап, балалардың құқықтарын қорғауға бағытталған бірнеше іргелі құжаттарды қабылдады. Соның ішінде ең маңыздылары:
- 1959 жылы қабылданған Балалар құқықтарының декларациясы,
- 1989 жылы қабылданған БҰҰ-ның Балалар құқықтары туралы конвенциясы.
Қазіргі таңда бұл конвенцияны әлемнің 190-нан астам мемлекеті бекіткен. Ол — халықаралық құқықтық күшке ие және баланың азаматтық, саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени құқықтарын анықтайтын негізгі құжат.
Бала құқығы: халықаралық және ұлттық деңгейдегі міндеттемелер
Балалар құқықтары туралы конвенцияда әрбір баланың мынадай құқықтары бекітілген:
- өмір сүру және дамуға құқығы;
- аты-жөні мен азаматтығы болуға құқығы;
- отбасында өмір сүруге және ата-анасының қамқорлығына құқығы;
- білім алуға құқығы;
- денсаулық сақтау мен медициналық көмекке қол жеткізу құқығы;
- қатыгез қарым-қатынастан, қанаудан және зорлық-зомбылықтан қорғалуға құқығы;
- еркін пікір білдіруге және ақпарат алуға құқығы.
Аталған құқықтар – әр мемлекеттің балаларға қатысты саясаты мен заңнамасының негізін құрауы тиіс.
Елдегі жағдай және ұлттық саясат
Қазақстан Республикасы 1994 жылы Балалар құқықтары туралы конвенцияны ратификациялап, халықаралық стандарттарды ұлттық деңгейде енгізуге міндеттеме алды. Осы уақыттан бері елімізде бала құқығын қорғауға бағытталған бірқатар заңнамалық және институционалдық тетіктер құрылды. Олардың қатарында:
- Қазақстан Республикасының Бала құқықтары туралы заңы (2002 ж.);
- Омбудсмен институты аясында Бала құқықтары жөніндегі уәкіл лауазымының құрылуы (2016 ж.);
- «Бала амандығы» индексін енгізу;
- 2022 жылы қабылданған «Қазақстан – балаларға мейірімді ел» ұлттық бағдарламасы.
Аталған бағдарламалар арқылы инклюзивті білім беру, балалардың цифрлық қауіпсіздігі, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың әлеуметтік қорғалуы, мүгедектігі бар балалардың құқығын қорғау, балалар еңбегінің алдын алу сынды салаларда нақты шаралар жүзеге асырылуда.
Балаларға қатысты өзекті мәселелер
Халықаралық және ұлттық статистика көрсеткендей, балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету әлі де күрделі міндет болып отыр. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегіне сүйенсек:
- Жыл сайын әлемде 5 жасқа толмаған 5 миллионнан астам бала түрлі себептермен көз жұмады;
- Әлемдегі балалардың 1 миллиардтан астамы физикалық, психологиялық немесе жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшырау қаупінде өмір сүреді;
- 160 миллионнан астам бала – балалар еңбегіне тартылған.
Қазақстанда да белгілі бір әлеуметтік топтар арасында балалардың құқықтары мен қауіпсіздігіне байланысты мәселелер орын алатыны жасырын емес. Оның ішінде:
- кибербуллинг пен желідегі қауіп;
- тұрмыстық зорлық-зомбылық;
- сапасыз білім беру қызметтеріне қолжетімділік;
- ерекше балаларды қоғамға бейімдеу мәселелері.
Мерекелік іс-шаралар мен қоғамдық үндеу
Халықаралық балаларды қорғау күніне орай жыл сайын ел көлемінде түрлі мәдени-көпшілік, спорттық және білім беру іс-шаралары ұйымдастырылады. Балалар үйлерінде, мектептер мен мәдениет ошақтарында концерттер, байқаулар, көрмелер өткізіледі. Балаларға сыйлықтар таратылады, ашық есік күндері ұйымдастырылады.
Сонымен қатар, бұл күн – тек мерекелік көңіл-күй емес, балалар мәселесін ашық көтерудің, қоғам мен билік өкілдерінің назарына салудың тиімді мүмкіндігі. Көптеген үкіметтік емес ұйымдар мен халықаралық агенттіктер дәл осы күні балалардың құқықтарын қорғауға бағытталған ақпараттық акциялар өткізеді.
Халықаралық балаларды қорғау күні – адамзаттың болашағы саналатын ұрпақ алдындағы жаһандық жауапкершілікті еске салатын күн. Әрбір бала сүйіспеншілікке, қамқорлыққа және қауіпсіз ортада өсіп-жетілуге лайық. Бұл тек ата-ананың немесе мектептің емес, тұтас қоғам мен мемлекеттің міндеті.
Бүгінгі баланың күлкісі – ертеңгі мемлекеттің келбеті. Сол себепті де 1 маусым – мерекеден бұрын, балалар үшін жауапты таңдау жасауға шақыратын күн.
Парақшамызға жазылыңыз
