Фото: www.pexels.com
Бұл туралы finprom.kz аналитикалық порталы хабарлады. Елдің ең басты қоржынына түсетін түсім көлемі 40%-ға азайған. Соңғы бірнеше жылдың көлемінде алғаш рет ҚР Ұлттық қорының шығыстары түскен түсімнен екі есеге артқан. Дәлірек айтсақ, бұл толық жылға қалыптасқан жағдай емес, 2025 жылдың қаңтар айы мен шілде айының арасындағы жағдай. ҚР Ұлттық банкінің мәліметтеріне сүйенсек осы кезең ішінде Ұлттық қордан шамамен 3,5 трлн теңге алынған, ал қорға түскен түсім 1,7 трлн теңге ғана. Былтырғы жылы қордың шығысы түсімінен 1,5 есе көп болған.
Ұлттық қордағы қаражат көлемінің көпжылдық серпіні олардың 2019 жылдан 2024 жылға дейін 28,4% – ға артып, 34,7 трлн теңгеге жеткенін көрсетеді. Өткен жылы қордан алу үлесі активтердің жалпы көлемінің 17,1% -ын құраған.
Биылғы жылы шығыс пен түсімнің арасындағы үлкен айырмашылықтың басты себебі қорға түсетін кірістің күрт қысқаруы болған. Қаржы министрлігінің есебіне сәйкес қаңтар – шілде айларында қор түсімдері 2,9 трлн теңгеден 1,7 трлн теңгеге дейін (40%) азайған. Пайдалы қазбаларды өндіру үшін міндетті төлемдерден басқа, мұнай секторынан түсетін салықтардың барлық дерлік түрлері бойынша түсімдер көлемі қысқарған. Қор үшін капиталды ең көп қажет ететін салық – корпоративтік салық – қаңтар-шілде айларында 17,9% – ға азайған. Қазақстан сондай–ақ жасалған мұнай келісімшарттары бойынша үлес ретінде де айтарлықтай аз қаражат алды: 2024 жылғы қаңтар-шілдеде 580,5 млрд теңге болса 518,6 млрд теңге түскен.
“Резервтер туралы айтқан кезде Ұлттық қорға түсетін түсімдер әлсіз шикізат конъюнктурасы аясында айтарлықтай төмендегенін атап өткен жөн, бұл қордан қаржыны жоғары деңгейде алу жағдайында оның жинақталу әлеуетін төмендетеді. Бұл қордың активтерін 2029 жылға қарай 100 миллиард АҚШ долларына жеткізу мақсатының орындалуына күмән келтіреді”, – дейді Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының аналитиктері.
Сонымен қатар, қорға түсетін салықтық емес түсімдердің көлемінің едәуір ұлғайғаны байқалғанын айта кету керек. Биыл еліміздің қазынасына табиғат пайдаланушылардан келтірілген зиянды өтеу туралы талап-арыздар бойынша 9,9 млрд теңге қаржы түскен. Бұл 2024 жылдың алғақы жеті айымен салыстырғанда 30 есе көп.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді сату сияқты кіріс баптары бойынша да көрсеткіштердің арасында айқын айырмашылық бар: өткен жылдың осы кезеңінде түсім 32 млн теңге болса, биыл 1,1 млрд теңгеге артқан.
2025 жылы Ұлттық қордың көрсеткіштеріне кері әсер еткен теріс инвестициялық табыс. ҚР қаржы министрлігінің мәліметтеріне сәйкес биылғы жылдың бірінші тоқсанындағы жиынтық шығынды есепке алған кезде ол минус 584,5 млрд теңгеге жеткен. 2024 жылдың қаңтар-шілде айларында қорды басқару жұмыстары қор қазынасына 464,6 млрд теңге әкелген.
Енді қордың шығысы туралы айтар болсақ, биылғы жылдың 7 айында Ұлттық қордан 3,5 трлн теңге шығындалған – бұл 2024 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 16,4%-ға көп. Қаржының басым бөлігі – кепілденген трансферттер, ол өзгермеген күйі 2 трлн теңге көлемінде қалған. Ал мақсатты трансферттер туралы олай айтуға келмейді, олардың көлемі 47,6%-ға артып, 1,5 трлн теңгеге жеткен. Қорды басқару және жыл сайынғы сыртқы аудитті өткізу үшін шығындар 3,7 есе өскен. Бұл жұмыстарға 24,8 млрд теңге төленген.
Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының аналитиктерінің пікірінше мұндай жағдайда Ұлттық қорды нығайту үшін Қазақстан “Сантьяго Принциптерінің” 24-ін басшылыққа алу керек. Бұл тұрақтылықты сақтау үшін қолданылатын егеменді әл-ауқат қорларының ең жақсы тәжірибелерінің классикалық жиынтығы. Құжатты 2008 жылы Халықаралық валюта қоры және елдерге көмектесу үшін Егеменді қорлардың халықаралық жұмыс тобы жасақтаған.
ҚҚҚ аналитиктерінің басты назар аударғаны – ашылатын ақпараттың толықтығы мен қолжетімділігі қағидаттары, міндетті түрде тәуелсіз аудит жүргізу және қорды инвестициялық басқару саласында озық әлемдік тәжірибені енгізу.
Парақшамызға жазылыңыз
